Szare, falowane płyty tak często widoczne na domach w polskich wsiach to materiał nazywany eternitem. Zawiera w sobie dużą domieszkę azbestu i przez to jest bardzo szkodliwy dla zdrowia, m.in. rakotwórczy. Obecnie trwają unijne i krajowe akcje usuwania azbestowych poszyć dachów.
Co to jest azbest?
Zazwyczaj, gdy słyszymy hasło “azbest” myślimy o jakimś konkretnym materiale, który nosi tę nazwę. Jednak wygląda to trochę inaczej – mianem tym określana jest cała grupa materiałów. Są to grupy mineralne mające postać włókien. W trakcie procesu produkcyjnego włókna te rozpadają się na tzw. fibryle, czyli mniejsze włókna, których rozmiary są na tyle niewielkie, że często mierzy się je w nanometrach (nm) lub mikrometrach (µm).
Dach z azbestu i jego wpływ na zdrowie
Sukces azbestu jako poszycia dachowego wynika z jego bardzo dobrych parametrów użytkowych: słabo przewodzi prąd i ciepło, jest ogniotrwały, ma sporą odporność mechaniczną, w tym na ścieranie. Do tego należy dorzucić niski koszt. Należy zaznaczyć, że charakterystyczne szaro-bure pokrycie dachów to azbestowo-cementowy materiał budowlany, czyli azbest jest w nim domieszką, nadającą mu wysokie parametry użytkowe. Nie zmienia to jednak faktu, że eternit wykazuje ten sam szkodliwy wpływ na zdrowie, co azbest. Mikrowłókna azbestu przenikają do płuc i osadzają się w nich, prowadząc do problemów z oddychaniem oraz do nowotworów (pylica azbestowa, choroby opłucnej, np. międzybłoniaka, nowotwory – raka oskrzela, jajnika, nerki i krtani). Z tego też względu w rozwiniętych krajach zabroniono używania eternitu, zaś już istniejące poszycia są usuwane i wymieniane. W Polsce od 1997 nie można produkować i używać azbestu, nie można go także sprowadzać.
W Polsce eternit zrobił się niezwykle popularny w latach 60. i 70. minionego wieku. Wynikało to z tego, że był materiałem tanim, a jednocześnie z dobrymi parametrami, w tym izolacją termiczną i ognioodpornością. Władze zachęcały więc ludzi, aby na domach wymieniali strzechy na poszycia z domieszką azbestu. Po kilkudziesięciu latach okazało się, że w ten sposób wygenerowano olbrzymi problem. Mimo iż jest on adresowany już od dawna (unijna inicjatywa mająca na celu usunięciu azbestu datowana jest na 2002 rok), w krajobrazie polskich wsi nadal nie jest czymś dziwnym dom pokryty falowanym eternitem.
Azbest używany był także w rurach wodociągowych i kanalizacyjnych. Brzmi to bardzo groźnie, jednak okazuje się, że azbestowe mikrowłókna nie wyrządzają krzywdy układowi trawiennemu. Za to mają destruktywny wpływ na płuca – dostają się do pęcherzyków płucnych i część z nich pozostaje tam już na zawsze. Są na tyle małe, że nieustannie uszkadzają tkankę płuc.
Usuwanie azbestu
Eternitowego poszycia dachu nie należy i nie można usuwać samodzielnie. Są profesjonalne firmy, które tym się zajmują. Koszt takiej usługi jest różny i zawiera w sobie kilka składowych, w tym koszt zdjęcia poszycia, koszt transportu oraz koszt utylizacji. Co istotne – jeśli eternit nie jest nieuszkodzony, nie stwarza zagrożenia dla zdrowia. Trwałość płyty eternitowej, o ile nie ulegnie uszkodzeniu mechanicznemu, szacuje się na 20-50 lat. Dlatego kluczowe jest zachowanie środków ostrożności głównie podczas usuwania eternitu i jego magazynowania (gdy już jest uszkodzony i emituje mikrowłókna).
Dyrektywa Unii Europejskiej zakłada, że w krajach członkowskich poszycia dachowe zawierające azbest znikną do roku 2032.
Obecnie w Polsce usuwanie azbestowych poszyć dachowych wspierane jest dwoma programami:
- w ramach Krajowego Planu Odbudowy rolnicy mogą uzyskać dofinansowanie do wymiany dachu z eternitu. Nabór ma ruszyć 17 października 2022. Maksymalna powierzchnia dachu podlegająca wymianie to 500 mkw, a stawka dopłaty to 40 zł do mkw.
- „Ogólnopolski program finansowania usuwania wyrobów zawierających azbest” wdrożony przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, przy czym zbliża się termin zakończenia tego programu – podpisywanie umów potrwa tylko do 31.03.2023 r.. Bezpośrednim adresatem pomocy i pośrednikiem w rozdysponowywaniu wsparcia są gminy, dlatego konkretnych informacji należy szukać na stronie Gminy lub Powiatu. Wysokość dofinansowania wrażana jest procentem kosztów kwalifikowanych i zależy od tego, do której z trzech grup zakwalifikowała się gmina: do 100%, do 70% i do 40%.